این نوشته با زبانی خودمانی شامل چکیده ای از دیدگاه ها، آموخته ها و تجربه های خودم در طول فرایند انجام پایان نامه می باشد و جایگزین تجربیات دیگر دوستان و استادان و پژوهشگران دیگر نمیشود. این نوشته بیشتر در پیوند با دانشجویان دانشکده آموزش های الکترونیکی دانشگاه شیراز نوشته شده است.

2. گزینش موضوع: 
انتخاب موضوع از دید من دشوارترین و مهمترین بخش کار بود. این کار انتخاب استاد و دیگر موارد را نیز تحت تاثیر می گذارد. همه موضوعات سختی خود را دارند و موضوع آسان پیدا کردن زیاد واقعی نیست! به ویژه اگر هدفتان چیزی جز دریافت تنها یک مدرک ارشد باشد. بسته به موضوع و هدفتان میزان همکاری یک استاد با شما متغیر است. یک زمانی خود استاد موضوع را به شما می دهد و یا در حال انجاک یک پروژه هستند و به شما نیز کاملا شفاف کارهایتان را می گوید و در واقع به عنوان یک نیروی کاری که وظیفه اش انجام یک سری کارهای مطالعاتی از پیش تعیین شده می باشد همکاری میکنید و گاهی هم ۱۰۰٪ کار به عهده خودتان است و استاد شاید هیچ کمکی نتواند بکند.

3. دام انتخاب موضوع: 
یکی دیگر از دلایل طولانی شدن فرایند انتخاب موضوع پیوستگی بسیار شدید علوم به یکدیگر هست. شاید تا زمانی که از نزدیک درگیر این موضوع نشوید کامل آن را درک ننمایید. واقعا هیچ مرز خاصی بین علوم نیست و وقتی یک موضوع را انتخابمی کنید و در آن ریزتر می شوید پس از مدتی که خواهید دید وارد یک حوزه دیگر شده اید. شاید بهترین تشبیه از این موضوع یافتن راه در یک جنگل انبوه باشد و یا انتخاب یک رنگ از طیف رنگهای رنگین کمان! که در نگاه اول رنگ نخست و رنگ پایانی تفاوت بسیاری دارند اما وقتی خیلی ریز می شوید هیچ تغییری بین دو رنگ مجاور هم حس نمیکنید. بنده خودم شاید بیش از ۱۰-۱۲ موضوع مختلف و بیش از ۳۰۰-۴۰۰ مقاله انگلیسی و چند پایان نامه خارجی و … را به ترتیبی که گفتم بررسی کردم و تغییر دادم. یعنی همزمان که موضوعات را ریزتر و با وسواس بیشتر دنبال می کردم عملا وارد یک بخش دیگر از علوم هم می شدم و تلاش میکردم به زور مرزی برای خودم مشخص کنم که به خیال خودم محدوده ام تعریف شده باشد. همه چیز به شدت به هم وابسته هست. مواظب باشید در این تله نیفتید و مدام موضوع عوض نکنید. این دام برای گرایش ها و موضوعات بین رشته ای مانند IT بسیار بیشتر هم می شود. همه چیز خوب است و همه چیز آنقدر عمق دارد که به راحتی تا انتهایش نمی توان رفت.
مهمترین چیز به نظرم علاقه داشتن به موضوع تحقیقتان هست. و شاید مهمترین چیزی باشد که انگیزه ادامه کار را به شما می دهد. توجه کنید که پژوهش شما قرار نیست دنیا را متحول کند! بلکه اگر حتی پژوهش یک پژوهشگر دیگر را نیز در حد بسیاررررر اندک بهبود دهید در انجام وظیفه تان به عنوان یک پژوهشگر در جهت پیشبرد دانش جهان موفق بوده اید.

4. مقاله نویسی: 
از مقاله دادن غافل نشوید چون یک نمره دارد و تا مقاله را بنویسید و برود برای داوری و به مرحله چاپ برسد زمان می برد و این را هم به یاد داشته باشید که به گفته یکی از اساتید شما تا دانشجو هستید فرصت مقاله نوشتن را دارید و اگر پیش خودتان می گویید که بعد از دانش آموختگی مقاله می نویسیم خودتان را گول زده اید! اگر به فکر ادامه تحصیل، خروج از کشور، ارائه مقاله، ادامه تحصیل دکترا و … هستید هنگام انتخاب موضوعتان نیم نگاهی هم به آینده داشته باشید. موضوع تحقیق شما برای مقطع کارشناسی ارشد است پس نه موضوعی انتخاب کنید اصلا هیچ راه ادامه ای نداشته باشد و با یک تحقیق کوتاه تمام شود و نه بروید و تز دکترا بنویسید که ۴-۵ سال زمان بخواهد! خیلی از دوستان به خاطر گسترده شدن کار نمیتوانند آن را به موقع جمع کنند پس حساب زمان را هم بکنید. اگر مقاله ای شروع می کنید بهتر است ارتباط با موضوعتان داشته باشد تا با یک تیر چند هدف زده باشید. نگارش مقاله نیز بسیار مهم و گاهی زمانبر است اما فراموش نکنید که اولیت کار شما انجا پژوهش پایان نامه است نه نوشتن فقط مقاله. پیرامون روش ها و اصول نگارش مقاله و دیگر مستندات علمی کارگاه های آموزشی برگزار شده اند که در بخش وب سایت همین مجموعه می توانید جزئیات آن را بخوانید.

5. مقاله های پایه: 
تقریبا می توانم به شما اطمینان بدهم که ایده شما برای نخستین بار در دنیا مطرح نشده، اگر هم شما نخستین کسی هستید که به فکر آن افتاده اید پیش از آنکه وارد کار پژوهشی شوید کمی به خودتان و گزینشتان شک کنید!! شاید جستجی کافی نداشته اید و یا شاید ایده شما به دلایلی گوناگون ارزش کار کردن نداشته است. مقاله های اصلیتان را از جاهای بسیار معتبر انتخاب کنید. در واقع شما در بیشترین حالت فقط ۴-۵ مقاله پایه خواهید داشت اما دست کم ۲۰-۳۰ مقاله مطالعه خواهید کرد. انتخاب مقاله پایه بسیار مهم است. درست است که هر تحقیقی ارزش خود را دارد اما کمی هوشمندانه عمل کنید و جلوی دوباره کاری را بگیرید، مقاله ای که در یک کنفرانس کم ارزش آسیایی چاپ شده باشد ارزش کمتری از یک مقاله ژورنال ISI که سالیانه بیش از ۱۰۰ نفر به آن استناد (Cite) می دهند دارد. مقالات معتبر شما شانس پذیرش مقالات و ارزش علمی کارتان را بالا می برد. تقریبا بیش از ۱۰۰ دانشگاه خارجی و صدها مقاله و سایت را بررسی کردم تا فقط بفهمم موضوعات تحقیقی چه چیزهایی می تواند باشد و کلا در دنیا چه کاری انجام می شود!؟!؟!

6. سردرگمی از نظر نوآوری: پژوهش شما باید مشخص باشد که هدفش چه بوده. بسیاری از پژوهش چند پرسش کلیدی دارند و باید همیشه آن را برای خودتان یادآوری کنید: «پژوهش من به چه پرسشی پاسخ می دهد؟» «آیا این پرسش پیش تر هم مطرح و پاسخ داده شده است؟» «نوآوری من در این پژوهش چیست؟» بسیار پیش می آید که برای نوآوری داشتن دست به کارهایی می زنیم که همیشه ممکن است درست نباشد. در واقع ایجاد هر تغییری در پژوهش به معنی نوآوری نیست. مثلا روش تحقیق را تغییر دهیم، روش جمع آوری داده را عوض می کنیم و … معمولا باید تلاش شود که این نوآوری همراه با دلیل و توجیه علمی و با هدف بهتر کردن نتیجه ها انجام شود. ضمنا گاهی تصور میشود که ترکیب چند موضوع با هم یک نوآوری است که باز هم در بسیاری از موارد چنین نیست و در واقع از نظر پژوهشی نکته جدیدی به گستره دانش بشر اضافه نکرده است و ضمنا این نوع موضوعات ترکیبی با اینکه ظاهرا ساده است اما در بخش هایی مانند پیاده سازی و یا ارزیابی مدل و یا تحلیل داده ها مشکلات متعددی ایجاد میکند. پیشنهاد میکنم یک پرسش ثابت (فرضیه تحقیق) در نظر بگیرید و درباره آن به پژوهش بپردازید.

7. روحیه و بلاهای جانبی!! 
فشار روانی ناشی از انجام پایان نامه برای من هم بسیار زیاد بوده. حتما به فکر تقویت روحیه خود، داشتن تفریحات و سرگرمی، استراحت مناسب، کم کردن کارهای دیگر و … باشید. خواب، خوراک، تفریح، ورزش را فراموش نکنید. مراقب چاقی، ضعف بینایی، مشکلات عضلانی ناشی از نشستن بیش از حد پشت کامپیوتر، اعتیاد به اینترنت و کامپیوتر،اختلال در خواب، تاثیر در روابط شخصی و خانوادگی، اختلال در کار و … برخی از موارد پنهانی است که باید رسیدگی نمایید.

8. مراحل انجام کارها: 
بهترین و به روزترین و معتبرترین جایی که باید فرایندهای پایان نامه خود را بر اساس آن انجام دهید بخش تحصیلات تکمیلی دانشکده است. فرمت پایان نامه/سمینار، زمانبندیها، فرایندهای اداری و سیستمی از زمان ثبت تا دفاع، هزینه ها، ثبت استاد، ثبت موضوع، فرمت پروپوزال، و … همگی باید از سایت برداشته شود و تنها به راهنمایی های دوستانتان در این زمینه بسنده نکنید. موارد خاص تحصیلی، کم و زیاد بودن واحدها، شهریه و … باز هم بایستی از مشاورین آموزشی پرسیده شود چون ممکن است هر ترم تغییر کنند.

9. چند مورد جانبی: 
سیستم خود را به روز نگه دارید، نرم افزارهایتان به روز باشد، آنتی ویروس تان آپدیت باشد. پیشنهادم استفاده از Word 2010 می باشد. در Word یا … از همان ابتدا پیکربندی درست انجام دهید به ویژه از دید Right to Left بودن متن، کار کردن با Word یا دیگر برنامه ها را بیاموزید. متاسفانه خیلی از دوستان برخلاف تصورشان در حد مبتدی نیز با word و امکاناتش آشنا نیستند. حتما از Styleها استفاده کنید تا برای فهرست زنی هم مشکلی نداشته باشید، برای رفرنس دهی حتما از برنامه های مخصوص این کار استفاده کنید (در سایت بیابید)، پاورقی و فرمول نویسی و … را به صورت اصولی یاد بگیرید، فونتهای استاندارد نصب کنید، از تمام فایلهایتان Backup مداوم داشته باشید و به شدت توصیه می کنم Backup روی فضاهای Cloud مانند Google Drive, Box, SkyDrive و … نگه دارید. Google Translate, Google Scholar, Microsoft Academic Research، فرهنگ نامه ها و … از دیگر ابزارهایی هستند که بسیار کار شما را راحت می کنند.

10. در پایان حتما به این لینک هم مراجعه کنید:

آموزش نکته های کاربردی و پیشرفته Microsoft Word

تجربه دیگر دوستانم را نیز در انجمن دانشجویان بخوانید:

نکات و تجربه های تهیه پروپوزال و انجام سمینار و پایان نامه